zondag 27 juli 2014

Een verrassende fototentoonstelling in het Nationaal Museum



Soms is er een verrassende, en dus onverwachte, gebeurtenis in Liberia. En blijken er toch meer Nederlanders op de een of andere manier betrokken te zijn bij dit land  dan verwacht. Zoals de foto-expositie die vorige week in het National Museum werd geopend van de Nederlander Paul Julien (1901-2001). In het begin van de jaren ’30 reisde deze chemicus/antropoloog langs de West-Afrikaanse evenaar om onderzoek te doen naar schedelmaten,  bloedgroepen en pygmeeën. Zijn onderzoeken liepen op weinig uit (en zijn opvattingen en methodes waren zeer discutabel), maar over zijn belevenissen schreef de streng-katholieke Julien verschillende boeken waarvan Kampvuren langs de evenaar de bekendste, en meest verkochte is. Het werd in 1940 voor het eerst gedrukt, beleefde vele herdrukken en is volgens collega-blogger Fred van der Kraaij met 100.000 exemplaren het best verkochte Nederlandse boek over Afrika. Het is gratis als PDF te downloaden.
Paul Julien, die tijdens zijn tochten veel ontmoetingen heeft en daar empatisch over schrijft, had een camera bij zich en in Kampvuren, dat antiquarisch nog volop verkrijgbaar is, staat een aantal van die foto’s afgedrukt. 

Het Nationaal Museum in Monrovia, gefotografeerd door Paul Julien

Monrovia is van alle plaatsen aan de kust van West Afrika - en er zijn er niet veel die ik niet ken - weliswaar niet de mooiste, maar toch zeker de schilderachtigste. De ‘waterkant’, waar loodsen en kantoren en een bijna onafzienbare rij van factorijen gevestigd zijn, is er misschien vuiler en rommeliger dan elders aan de kust, maar de bovenstad, het eigenlijke Monrovia, heeft onmiskenbaar een eigen charme. De stad bezit behalve de Regeeringsgebouwen, die hoewel bescheiden van opzet en uitvoering, toch interessant zijn, vele pittoreske door Americo-Liberianen bewoonde huizen, die hoewel bijna allen zonder uitzondering vervallen, een eigen stijl hebben, welke duidelijk herinnert aan die der oude kolonistenwoningen van het zuiden der
Vereenigde Staten.

Fragment uit: Kampvuren langs de evenaar


De Nederlandse Andrea Stultiens, die zich beweegt op het snijvlak van fotografie, kunst en historisch onderzoek met daarbij een grote betrokkenheid bij Afrika, kwam op het spoor van Julien en zijn Liberiaanse avonturen. Zij spoorde zijn foto’s op en wist via Liberiaanse contacten het Nationaal Museum te interesseren de Liberiaanse foto’s van Julien te exposeren.
Andrea, die ons afgelopen zaterdag rondleidde langs de foto’s, heeft  in Liberia enkele plaatsen bezocht in de voetsporen van Julien en daarbij soms verrassende ontmoetingen gehad. Zoals met de nakomelingen van ‘koningin’ Suakoko, een in dit tijd beruchte krijgsvrouw en stamhoofd, die leefde eind 19de, begin 20ste eeuw. Julien beschrijft een ontmoeting met haar, Andrea bezoekt de plek recentelijk en maakt foto’s van nakomelingen, die blij zijn met de hernieuwde aandacht voor hun betovergrootmoeder én met een kopie van de foto die Julien maakte van kleinkinderen van de koningin. Het is overigens de vraag of Julien wel de koningin zelf heeft gesproken, zo blijkt uit het artikel dat Andrea in de Daily Observer publiceerde.

Kleinkinderen van koningin Suakoko (foto: Paul Julien)
Een ander verhaal wordt aan de hand van een foto in de expositie verteld: Julien bezoekt een dorp in de bush, waarbij het dorpshoofd hem voor een arts aanziet. Hij maakt dit aan zijn dorpelingen bekend en spoort hen dwingend aan de volgende ochtend op het geïmproviseerde spreekuur van Julien te verschijnen (tijdens zijn tochten verricht Julien inderdaad wel eens eenvoudige medische ingrepen). Julien zit de volgende ochtend klaar, maar niemand komt opdagen. De chief gaat het dorp in: alle hutten zijn leeg. Iedereen is het oerwoud in gevlucht om het gratis consult te ontlopen.
En daarmee wordt iets over verleden en heden van Liberia gezegd, dat je ook als een thema van de expositie kunt beschouwen. Hoewel de foto’s zo’n 80 jaar geleden zijn genomen, laat het verhaal achter de foto’s zien dat sommige gewoonten en gedragingen nog springlevend zijn. Zoals de kracht van het vertelde verhaal: de orale traditie in Liberia is sterk en al snel wordt een goed verteld verhaal als waar aangenomen. Dokters worden ook nu nog steeds niet vertrouwd, zoals de ebola-crisis laat zien. Een man bekogelde deze week ambulancepersoneel, dat zijn met het ebola virus aangestoken familielid kwam ophalen: de man geloofde heilig dat zij in het ziekenhuis kansloos was om te overleven. De opvatting dat dokters en verpleegsters het virus hebben geïmporteerd, in plaats van het te willen bestrijden, is wijd verbreid.

Wie meer over Julien in Liberia en de aanpak van Andrea wil lezen kan een kijkje nemen op de website van de Daily Observer, waar zij deze zomer regelmatig een artikel over Julien publiceert.

Paul Julien met twee pygmeeënkinderen